گردشگری در گذر تاریخ
سفر و گردشگری از دیرباز با آدمی عجین بوده است. نخستین
دلایل سفر از جایی به جای دیگر در انسان‌های ابتدایی بر اساس جستجوی غذا و فرار از
دشمن شکل گرفت. بشر نخستین سفر را بر اساس یک غریزه درونی و با الهام از فرار
حیوانات و یا کوچ پرندگان آموخت. در گذر تاریخ و شکل‌گیری مدنیت و تمدن در گوشه‌هایی
از دنیا دلایل حرکت از جایی به جای دیگر شکل دیگری به خود گرفت. انگیزه‌ها تغییر
یافت و سفر به معنای امروزی پایه‌گذاری شد. بر این اساس سفر و گردشگری در گذر
تاریخ را می‌توان در چهار مقطع تاریخی دوران‌باستان، قرون‌وسطی، رنسانس و دوران
معاصر بررسی کرد.
سفر و گردشگری در دوران‌باستان
در این مقطع که از ابتدای
خلقت بشر تا قرون وسطی را شامل می‌شود انسان نخستین جویای غذا و گریزان از حمله
دشمن از جایی به جای دیگر حرکت کرد. پس از آن مبادلات کالا به کالا شکل گرفت که
این مبادلات نیز نیازمند حرکت انسان در گستره جغرافیایی اطراف خود بود. اما با شکل‌گیری
تمدن‌های بزرگ بشر از فرصت‌های دیگری برای تفریح و سرگرمی علاوه بر تجارت و شکار
بهره‌مند شد، به طوری که راه‌ها توسعه پیدا کرد.
در امپراتوری بزرگ ایران،
جاده‌های ابریشم و ادویه برای این منظور پی‌ریزی شد تا علاوه بر تجارت مسیری برای
حرکت مسافران باشد. در امپراتوری رم نیز سیستم گسترده جاده‌ای در قرن دوم پیش از
میلاد شکل گرفت.
وجود کاروانسراها در
مسیرهای ایران و وجود مهمانسراها در سیستم جاده‌ای رم که هر 30 مایل به 30 مایل در
نظر گرفته شده بود نیز آغازی بر طرح‌ریزی گردشگری بود. سفرهای تجاری رم نیز به
اندازه‌ای پیشرفته بود که 25 درصد از واردات یک کاروان به عنوان عوارض در گمرک‌های
ابتدایی آن زمان دریافت می‌شد. مسافرت با خطوط دریایی و هم‌زمانی آن با ضرب سکه
نیز از دیگر ابتکاراتی بود که این‌بار یونانیان آن را در توسعه گردشگری به کار
بستند و دیگر اینکه کتاب «راه‌های یونان» نوشته پوسانیاس را می‌توان نخستین کتاب
گردشگری نامید که در دوران‌باستان به رشته تحریر درآمد.
سفر و گردشگری در قرون
وسطی
قرن پنجم تا 14 میلادی به
قرون وسطی شهرت دارد، یعنی زمانی که کلیسا در تمام ابعاد زندگی بشر حاکمیت پیدا
کرد. در این دوران فعالیت‌های اقتصادی و تجاری ناامن شد، زیرساخت‌های دوران باستان
از جمله جاده‌ها از بین رفت و نا‌امنی سراسر اروپا را فرا گرفت.
نکته بارز در گردشگری این
دوران سفرهای مذهبی است. قرن 11 تا 14 اوج سفرهای مذهبی است. دیدن کلیساها نخستین
اولویت مسافر بود. زیارت مکه نیز در قرن ششم میلادی برای مسلمانان از اهداف مهم
سفر بود. سفرهای مارکوپولو در این دوران - قرن 13 - آغاز شد و کتاب مارکوپولو به
عنوان نخستین منبع اطلاعاتی غرب درباره زندگی شرق در همین دوران به رشته تحریر
درآمد. در اواخر این دوران مهمانخانه‌ها توسعه پیدا کرد و نخستین نمونه غذاخوری‌ها
نیز در قرون وسطی در سفرهای دسته جمعی عرضه شد.
دوران رنسانس
قرن 14 تا 17 میلادی را
رنسانس می‌نامند و این دوران تحولات گردشگری از رنسانس تا جنگ جهانی دوم را شامل
می‌شود. علم، آموزش، فرهنگ و هنر حرف نخست را در دوران رنسانس می‌زنند. مسافرت‌ها
اغلب 2 تا سه ساله است و سفرهای سیاسی و تورهای دانشگاهی به عنوان مهمترین گونه‌های
سفر مطرح می‌شوند.
همچنین سفرهای اکتشافی
اروپاییان در این دوران به اوج می‌رسد. در دوران رنسانس ریشه گردشگری امروزی شکل
گرفت و این امر با توسعه گراندتورها در قرن 17 و 18میلادی آغاز شد.
گراندتورها تورهایی مخصوص
اشراف‌زادگان و نجیب‌زادگان انگلیسی بود که توسط ملکه الیزابت دوم راه‌اندازی
شدند. این افراد در تورهای 300 تا 400 نفره، 2 تا سه سال در سفر بودند تا با نحوه
اداره کشورهای دیگر آشنا شوند. آنها سپس به کشور خود باز می‌گشتند و علوم آموخته
شده را در کشورشان به کار می‌بستند.
در دوران رنسانس همچنین نخستین مسافرت کاروانی در قرن 15
میلادی انجام شد که از ونیز به بیت‌المقدس مسافران را جا به جا کردند. برگه‌های
اعتباری نیز در همین دوران شکل گرفت. همچنین راهنمای سفر گراندتورها در سال 1778
که توسط توماس‌نوگنت به رشته تحریر درآمد، مهمترین و پرفروش‌ترین کتاب در دوران
رنسانس شناخته شد.
دوران معاصر
در این دوران گردشگری پس
از جنگ‌جهانی دوم مورد توجه قرار می‌گیرد. پس از جنگ جهانی دوم و هم‌زمان با
انقلاب صنعتی یعنی سال‌های 1750 تا 1850 گردشگری معاصر با مسافرت‌های تفریحی یک
روزه شکل گرفت. ویژگی انقلاب صنعتی تولید انبوه بود. تولید انبوه اوقات فراغت را
در زندگی بشر پیش آورد و با تغییر الگوی مثبت از روستایی به شهری و صنعتی موجب
فاصله گرفتن انسان از طبیعت و ایجاد خلا در زندگی او شد.
از سوی دیگر تولید انبوه
سطح درآمد را بالا برد و قشر متوسط جامعه یا طبقه کارگر شکل گرفت و بر همین اساس
سفر عمومی شد؛ در حالی که پیش از این در انحصار اشراف‌زادگان بود. از این پس در
تعطیلات پایان هفته که ابتدا یک روز و سپس 2 روز بود هجوم بسیاری از افراد به نقاط
جذاب آغاز شد.
(mass tourism)تولید انبوه موجب شد تا توریسم انبوه شکل بگیرد
توریسم انبوه
توریسم انبوه آغازی برای
گردشگری مدرن شد. در توریسم انبوه سفرها اقتصادی بود. گروه‌هایی با تعداد زیاد و
بدون توجه به اثرات منفی و مخرب زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مقاصد خاص
را انتخاب کرده و در تعطیلات آخر هفته به آن هجوم می‌بردند؛ بیشترین جاذبه‌های
گردشگری این زمان نیز تفریحگاه‌های کنار دریا و چشمه‌های آب معدنی بود. اما توریسم
انبوه خسارات زیادی به بار آورد آورد. بنابراین گروه‌های بسیاری در برابر آن موضع‌گیری
کرده و آن را امری منفی دانستند؛ اما موافقان پدیده گردشگری آن را امری مثبت می‌دانستند.
گروه‌های تعامل‌گرا در
دهه 1960 هم به جنبه‌های مثبت و هم به جنبه‌های منفی گردشگری پرداختند و سرانجام
گردشگری جایگزین شکل گرفت و گردشگری مسوول، گردشگری نرم یا گردشگری پایدار
نامگذاری شد که همگی آنها تقریباً یک مفهوم را داشتند.
اصول گردشگری پایدار یا
جایگزین
گردشگری پایدار یا
جایگزین از اصولی برخوردار است که بر اساس آن توسعه پایدار در گردشگری ممکن می‌شود.
بر طبق این اصل استفاده از منابع باید به گونه‌ای باشد که امکان استفاده برای نسل‌های
آینده نیز وجود داشته باشد. در گردشگری پایدار از منابع به نوعی استفاده می‌کنیم
که علاوه بر اینکه موجب فرسایش نمی‌شویم باعث افزایش آن می‌شویم (مانند گونه‌هایی
از اکوتوریسم)؛ در گردشگری پایدار عدالت بین نسلی حاکم است.
در گردشگری پایدار
استفاده از منابع باید به گونه‌ای باشد که تجربه گردشگر دچار اخلال نشود، به
عبارتی گردشگر تجربه‌ای ناب داشته باشد و به جاذبه‌ها موزه‌ای نگاه نکند. منافع
گردشگری باید بیشتر متوجه جامعه بومی باشد. به باورها و سنت‌های مردم جامعه محلی
احترام بگذاریم. اطلاع‌رسانی و آموزش به گردشگران و مردم جامعه محلی یا جامعه بومی
نیز باید به درستی انجام شود.
نخستین‌های گردشگری
سده 16 تا 19 میلادی
انواع مختلف کشتی‌های مسافرتی ساخته شد. در نخستین سال‌های سده 19 کشتی بخار ساخته
شد و مسافران توانستند سراسر اقیانوس اطلس را کمتر از چهار روز بپیمایند.
در سال 1841 «توماس کوک»
نخستین تور مسافرتی دور دنیا را اجرا کرد. در آخرین سال‌های سده 19 راه‌آهن
بزرگترین وسیله مسافرتی شد. در نخستین سال‌های سده 20 شرکت خودرو تولید انبوه
خودرو را آغاز کرد و دولت آلمان و امریکا نیز اتوبان و بزرگراه ساختند.
در سال 1903 نخستین پرواز
توسط برادران رایت با کیتی‌هاک انجام شد. پس از جنگ جهانی اول، مسافرت با هواپیما
شیوه مسافرتی شد و اروپا در این زمان پیشگام بود. در طول جنگ جهانی دوم، مسافرت
هوایی میان قاره‌ها انجام شد.
قطار سریع‌السیر برای
نخستین‌بار در سال 1965 در ژاپن ساخته شد. در سال 1953 نخستین هواپیمایی که
مسافران را جا‌به‌جا کرد هواپیمای دو موتور ملخ‌دار بود که 21 مسافر را حدود 305
کیلومتر جا‌به‌جا کرد. بوئینگ 747 در سال 1970، تعداد 500 مسافر را جا‌به‌جا کرد.
هواپیمای کنکورد در سال 1976 آغاز به کار کرد که به دلیل هزینه بالای سوخت و
سودآور نبودن و همچنین آلودگی صوتی کنار گذاشته شد.
و نخستین‌های صنعت
هتلداری
صنعت تامین غذا 4 هزار سال
پیش از میلاد مسیح یعنی در زمان امپراتوری رم شکل گرفت. در این زمان فروشگاه‌هایی
برای عرضه غذا و نوشابه وجود داشت. در سده 15 میلادی نیز مهمان‌پذیرهایی که جنبه
بازرگانی داشتند در اروپا ساخته شدند.
نخستین مهمان‌پذیرها به
نام «تختخواب و صبحانه» در خانه‌های شخصی شکل گرفت. در آخرین سال‌های سده 17 و
آغاز سده 18 میلادی نیز نخستین هتل‌های امروزی ساخته شدند. در سال‌های پایانی سده
18 برای نخستین‌بار واژه رستوران به کار برده شد. در سال‌های پایانی دهه 1950 نیز
هتل‌های بین‌المللی ساخته شدند..
